Phật giáo bắt đầu từ đức Thích Tôn ở phía Bắc Ấn Độ, qua sự bố giáo, đã lan rộng ra toàn quốc Ấn Độ.
Dẫn vào Lịch sử Phật giáo
Bài thứ sáu: Phật giáo Nam truyền
Phật giáo bắt đầu từ đức Thích Tôn ở phía Bắc Ấn Độ, trải qua thời gian bố giáo, đã lan rộng ra toàn quốc Ấn Độ. Gần đây cũng có phát hiện thuộc khảo cổ học cho thấy chứng cứ Phật giáo đã được truyền về phía Tây, nhưng Phật giáo được tín phụng liên tục cho đến hiện tại thì là Phật giáo được truyền về hướng Đông theo con đường phương Nam hay phương Bắc. Và Phật giáo hiện tồn ấy được phân thành hai nhóm lớn, là Phật giáo Thượng toạ bộ của Nam truyền, được mở rộng ở thế giới Đông Nam Á từ Tích Lan, và Phật giáo Đại thừa của Bắc truyền với hai hệ là hệ Đông Á và hệ Tibet. Từ đây sẽ lần lượt đề cập đến sự truyền bá Phật giáo đến những vùng này.
***
Trước tiên là Phật giáo Nam truyền
Việc truyền bá Phật giáo đến Srilanka bắt đầu từ việc người con, hay có chỗ xem là người em, của vua Ashoka là Mahinda và đoàn truyền giáo của vị này đến Srilanka bố giáo. Lúc bấy giờ, vua nước Srilanka là vua Devānampiya Tissa (tại vị năm 250-210 trước Tây lịch) đã kiến lập ngôi tự viện mà đời sau gọi là “Mahāvihāra, Đại tự” ở vương thành Anurādhapura. Sau đó, vào khoảng thế kỷ thứ V, có vị tăng tên là Buddhagosa đến Đại Tự, cùng với việc trước tác tác phẩm Visuddhimagga bằng Pāli, ông còn tạo ra các Phật điển chú thích bằng Pāli cùng với các chú thích cổ vốn đã được dịch ra tiếng Sinhala. Từ hoạt động của ông, về sau, những trước tác của Phật giáo Thượng Toạ bộ đều đã được viết bằng Pāli.
Trong thực tế, ở Srilanka, Phật giáo ngoài Thượng Toạ bộ cũng được truyền đến, như phái tự viện Abhayagiri đối lập với phái Đại tự, và phái tự viện Dakkina là những phái đã tiếp nhận Phật giáo đó, nhưng do vì vào khoảng nửa cuối thế kỷ thứ XII, vua Parakkamabāhu đã hợp nhất hai phái này vào với Đại tự, nên Phật giáo Srilanka chỉ còn có một màu sắc Thượng Toạ Bộ của phái Đại tự sử dụng ngôn ngữ Pāli.
***
Myanmar từ thời xa xưa đã có giao lưu với Ấn Độ, nhiều chủng loại Phật giáo gồm cả Thượng Toạ Bộ đã được truyền đến đây, nhưng vào thời vua Anorāta của thế kỷ thứ XI, Phật giáo Thượng Toạ bộ đã được sự tín phụng của nhà vua và đã trở nên phổ biến. Do vì khoảng thời gian này còn là trước thời kỳ mà ảnh hưởng của Phật giáo đại thừa bị phủi bỏ ở Srilanka, Thượng Toạ bộ ở Myanmar cũng giống như thế. Sau đó, vào thời đại của vua Srilanka là Vijayabāhu (tại vị những năm 1055-1110), có xảy ra sự di chuyển của Thượng Toạ Bộ từ Myanmar sang Srilanka, và ở thế kỷ thứ XV thì từ Srilanka sang Myanmar. Kết quả là Thượng Toạ bộ mà đã được thống nhất vào với phái Đại Tự của Srilanka đã được truyền đến Myanmar. Sau đó vào thế kỷ thứ XVII có hai lần Thượng Toạ Bộ từ Myanmar lại di chuyển ngược vào Srilanka.
***
Vào thế kỷ thứ XI, Thượng Toạ Bộ cũng được truyền vào Thái, nhưng sự truyền đến của Thượng Toạ Bộ phái Đại tự của Srilanka thì khoảng giữa thế kỷ thứ XIII. Và cho đến cuối thế kỷ thứ XIV, đã được các vua Thái bảo hộ, Thượng Toạ bộ của Thái đã trở thành cùng một màu sắc của Đại tự. Vào thế kỷ thứ XVIII, từ Thái, Thượng Toạ Bộ cũng được di chuyển trở vào Srilanka.
Cambodia thì đã tiếp nhận ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ, Hindu giáo và nhiều chủng loại Phật giáo khác nhau đã được truyền đến, nhưng khoảng thế kỷ thứ XIV, XV đã bị Thái xâm lấn, nên Thượng Toạ Bộ của Phái Đại tự đã được truyền vào, và dần dần mang màu sắc của Phật giáo này. Lào cũng vì bị chi phối bởi triều Bangkok của Thái, nên Thượng Toạ Bộ của phái Đại tự đã trở nên được thịnh hành.
(Thư mục tham khảo ở bài kế tiếp)
