Tìm hiểu nguyên nhân phân phái đầu tiên trong lịch sử Phật giáo Ấn Độ - Phần 1

Trang 2 / 2

 

Tuy nhiên, hai thông tin về lần phân phái đầu tiên xảy ra cùng năm và 236 năm sau đức Thế Tôn niết-bàn không có nhiều giá trị lịch sử. Hầu hết các nhà viết sử và nghiên cứu sử Phật giáo Ấn Độ khảo cứu và tranh luận thời gian phân phái đầu tiên giữa Đại chúng bộ và Trưởng lão bộ xảy ra trong khoảng từ 100 đến 160 năm sau năm đức Thế Tôn niết-bàn; và có nhiều nguyên nhân khác nhau, mà nổi bật nhất là những bất đồng về “Mười điều” liên quan đến giới luật được đề xuất bởi các Tỳ-kheo Bạt-kỳ, được phân xét trong Đại hội Tăng đoàn tại thành Tỳ-xá-ly, hoặc “Năm việc” liên quan đến phẩm chất của A-la-hán được khởi xướng bởi Tỳ-kheo Đại Thiên hoặc bởi các nhóm Tỳ-kheo, được tranh luận trong một Đại hội Tăng đoàn tại thành Hoa Thị.

Về Đại hội Tăng đoàn Phật giáo tại thành Tỳ-xá-ly (Vaiśāli) (thường được gọi là Đại hội kết tập kinh điển lần thứ II), các bộ luật hiện còn của các bộ phái Phật giáo Ấn Độ đều đề cập đến Đại hội này. Nhìn chung, những tường thuật về Đại hội này trong các bộ luật đều giống nhau ở những điểm chính yếu. Theo Luật tạng của Thượng tọa bộ (Theravāda), một trăm năm sau năm đức Thế Tôn niết-bàn, các Tỳ-kheo Bạt-kỳ (Vajji), thành Tỳ-xá-ly, cho phép thực hành “Mười điều” (Dasavatthūni). “Mười điều” được phép đó là: 1. Được phép cất giữ muối trong ống sừng để khi cần dùng, sẽ dùng; 2. Được phép ăn quá trưa khi mặt trời ngã bóng chưa quá hai ngón tay; 3. Được phép, ăn đã đủ, oai nghi đã xả, chưa làm phép dư thực, vào trong xóm làng, ăn thêm lần nữa; 4. Được phép khác trú xứ, nhưng cùng một cương giới, yết-ma bố-tát riêng biệt; 5. Được phép biệt chúng yết-ma, nếu các Tỳ-kheo đến sau tùy hỷ pháp yết-ma này; 6. Được phép thực hành theo những điều Hòa thượng tế độ và Hòa thượng A-xà-lê đã thực hành; 7. Được phép uống sữa chưa đông sau bữa ăn; 8. Được phép uống nước trái cây lên men (rượu pha loãng); 9. Được phép cất chứa tọa cụ không làm viền; 10. Được phép cất giữ vàng bạc.

Lúc bấy giờ, Trưởng lão Da-xá (Yasa), du hành trong dân gian, đến thành Tỳ-xá-ly (Skt. Vaiśāli), biết tin các Tỳ-kheo tại thành này cho phép thực hành “Mười điều”. Ngài đã công khai phản đối rằng “Mười điều” này là phi giới, phi luật, trước hội chúng Tỳ-kheo và quần chúng Phật tử. Các Tỳ-kheo thành Tỳ-xá-ly yết-ma quy kết tội ngài đã nói xấu chúng Tăng trước quần chúng Phật tử, khiến họ mất tín tâm vào Tam bảo và yêu cầu Trưởng lão Da-xá sám hối trước Đại chúng Tỳ-kheo và nhận là mình nói sai trước quần chúng Phật tử. Trưởng lão Da-xá vẫn giữ nguyên quan điểm của ngài khi đề cập về “Mười điều” này với quần chúng Phật tử. Ngài giải thích với họ là ngài không sai, mà các Tỳ-kheo Bạt-kỳ cho phép thực hành “Mười điều” ấy là trái phạm giới luật của đức Thế Tôn đã cấm chế.

Sau đó, để ngăn chặn những điều, mà theo ngài là sai phạm, của những tỳ-kheo thành Tỳ-xá-ly (Skt. Vaiśālī), Trưởng lão Da-xá (Yasa) đã gởi sứ giả đến thành Pāvā, Avanti để trình bày sự việc này cho các Tỳ-kheo ở đây được rõ. Trưởng lão Da-xá đi về phía Tây, lần lượt đến gặp các vị Trưởng lão: Sambhūta Sāṇavāsī, Revata, Sāḷha, Sabbakāmī để trình bày sự việc và tìm sự ủng hộ của quý Ngài. Các vị Trưởng lão cho rằng, muốn tranh luận đúng sai về “Mười điều” của các Tỳ-kheo Bạt-kỳ phải đến nơi xảy ra sự việc, tại thành Tỳ-xá-ly, để tranh luận và giải quyết. Do đó, một đại hội chúng Tỳ-kheo Tăng gồm 700 Tỳ-kheo được nhóm họp tại Tu viện Vālika, thành Tỳ-xá-ly. Đại Tăng chọn ra 8 vị trưởng lão đại diện cho hai phía: Đông và Tây. Những trưởng lão Tỳ-kheo đại diện cho các Tỳ-kheo thành Tỳ-xá-ly thuộc các Tỳ-kheo phía Đông, gồm: Sabbākāmin, Sāḷha, Khujjasobhita và Vāsabhagāmika. Và những trưởng lão Tỳ-kheo đại diện cho các Tỳ-kheo Pāvā (Pāṭheyyaka), đứng đầu là Trưởng lão Da-xá, thuộc nhóm các Tỳ-kheo phía Tây, gồm: Revata, Sambhūta, Yasa (Da-xá) và Sumana. Tăng sai Trưởng lão Revata lần lượt hỏi Trưởng lão Sabbākāmin về “Mười điều” cho phép của các Tỳ-kheo Bạt-kỳ là phù hợp giới luật hay không phù hợp giới luật. Trưởng lão Sabbākāmin lần lượt trả lời “Mười điều” này là không phù hợp giới luật. Và Đại tăng yết-ma “Mười điều” của các Tỳ-kheo Bạt-kỳ, thành Tỳ-xá-ly là phi giới, phi luật, sai trái những giới điều đức Thế Tôn chỉ dạy.

Luật tạng của Pháp tạng bộ (Tứ phần) và của Hữu bộ (Thập tụng) cũng kết thúc tường thuật tương tự như Luật tạng Pāli của Thượng tọa bộ. Tức là, tường thuật về Đại hội chúng Tỳ-kheo Tăng kết thúc tại lời kết luận “Mười điều” của các Tỳ-kheo Bạt-kỳ là phi giới phi luật. Tuy nhiên, theo Luật tạng của Ma-ha Tăng-kỳ (Mahasāṃghika), nguyên nhân Đại tăng triệu tập Đại hội chỉ liên quan đến vấn đề cất giữ vàng bạc. Và kết thúc Đại hội, Tôn giả Ðà-ta-bà-la, người chủ trì Đại hội, thưa với Đại chúng Tỳ-kheo, có 5 pháp được tùy thuận, trong đó có pháp tùy thuận: nếu Tỳ-kheo nào không có phương tiện thì có thể nhận vàng bạc và tiền mặt.

Tất cả bộ luật nêu trên không đề cập đến nguyên nhân phân phái giữa Đại chúng bộ (Mahāsāṃghika) và Trưởng lão bộ (Sthaviravāda).

Đảo sử (Dīpavaṃsa), được biên soạn tại Sri Lanka vào khoảng đầu thế kỷ IV TL, và Đại sử (Mahavaṃsa), cũng được biên soạn tại Sri Lanka vào thế kỷ V TL, tường thuật thêm thông tin phân giáo giữa Đại chúng bộ (Mahāsāṃghika) và Trưởng lão bộ (Sthaviravāda). Theo hai nguồn sử liệu này, sau khi Đại hội tại thành Tỳ-xá-ly (Vaiśālī) trong thời gian trị vì của vua Kālāsoka, kết luận “Mười điều” của các Tỳ-kheo Bạt-kỳ là phi giới phi luật, các Tỳ-kheo ủng hộ “Mười điều” bị các vị Trưởng lão buộc tội và trục xuất. Các Tỳ-kheo ủng hộ “Mười điều” này, gồm 10 ngàn Tỳ-kheo, đã tiến hành một Đại hội kết tập kinh điển khác, gọi là Đại kết tập (mahāsaṅgīti). Mười ngàn Tỳ-kheo trong đại hội Đại kết tập này thành lập Đại chúng bộ. Từ đây, Tăng đoàn Phật giáo phân rẽ thành hai bộ: Đại chúng bộ và Trưởng lão bộ.

Những nhà viết sử và nghiên cứu sử Phật giáo Ấn Độ chấp nhận những thông tin tường thuật trong hai nguồn sử liệu này thì cho rằng nguyên nhân phân phái đầu tiên giữa Đại chúng bộ và Trưởng lão bộ là do những quan điểm khác biệt về “Mười điều” được cho phép bởi các Tỳ-kheo Bạt-kỳ trong Đại hội chúng Tỳ-kheo tăng tại thành Tỳ-xá-ly 100 năm sau năm đức Thế Tôn niết-bàn.

Nhưng, như những tường thuật trong các bộ luật, khi biết Trưởng lão Da-xá (Yasa) đang vận động các vị Trưởng lão để triệu tập một Đại hội phân xét về mười điều được cho phép, các Tỳ-kheo Bạt-kỳ cũng vận động sự ủng hộ của Trưởng lão Revanta, bằng cách đem nhiều phẩm vật dâng cúng cho ngài, hy vọng ngài sẽ ủng hộ quan điểm của họ. Nhưng ngài từ chối. Điều này cho thấy rằng các Tỳ-kheo Bạt-kỳ thành Tỳ-xá-ly đã lúng túng, lo sợ và lường trước kết quả thất bại khi Đại tăng nhóm họp tranh luận về những giới điều cho phép của họ. Nếu các Tỳ-kheo Bạt-kỳ là những Tỳ-kheo lãnh đạo hoặc được sự ủng hộ của 10 ngàn Tỳ-kheo như Đảo sử (Dīpavaṃsa) và Đại sử (Mahāvaṃsa) tường thuật, thì chắc chắn thế lực, ảnh hưởng của họ trong Tăng đoàn rất lớn và mạnh. Họ không thể lúng túng, lo sợ và dễ dàng bị kết tội và trục xuất. Họ cũng không cần phải sử dụng hạ sách bằng phẩm vật (một hình thức dùng phẩm vật để mua chuộc) để tìm sự ủng hộ của Trưởng lão Revanta (Ly-bà-đa). Với số đông Tỳ-kheo ủng hộ “Mười điều” như vậy, nếu muốn thành lập Đại chúng bộ, thì ngay trong Đại hội tại thành Tỳ-xá-ly, họ có thể phủ quyết kết luận của các vị Trưởng lão và tuyên bố thành lập Đại chúng bộ, không cần phải đi nơi khác mới tiến hành một Đại hội để lập phái. Vì vậy, có thể nói rằng, các Tỳ-kheo Bạt-kỳ không có nhiều ảnh hưởng trong Tăng đoàn như được tường thuật trong Đảo sử và Đại sử. Không có nhiều ảnh hưởng và uy tín trong Tăng đoàn thì họ khó có thể triệu tập một Đại hội khác để tách phân Tăng đoàn và thành lập Đại chúng bộ.

Vả lại, theo É. Lamotte, nội dung về Đại hội Đại kết tập của Đại chúng bộ, đại hội được tiến hành sau Đại hội tại thành Tỳ-xá-ly được tường thuật trong Đảo sử, không được đề cập trong các tác phẩm lịch sử biên soạn về sau của văn học Pāli. Trong tác phẩm Samantapāsādika, ngài Budhaghosa (Phật Âm), một Đại luận sư của Thượng tọa bộ (Theravāda), không đề cập đến sự kiện Đại kết tập của Đại chúng bộ. Thậm chí, trong tác phẩm Nikāyasaṃgraha, được biên soạn vào cuối thế kỷ thứ IV TL, ngài Saṃgharāja Dharmakīrti, cho rằng nguyên nhân phân phái đầu giữa Đại chúng bộ và Trưởng lão bộ là do những quan điểm khác biệt về giáo nghĩa trong Đại hội kết tập kinh điển tại thành Hoa Thị (Pataliputra) do ngài Mục Liên Đế Tu (Moggaliputta Tissa) chủ trì. Điều này có nghĩa là chỉ hai nguồn sử liệu Đảo sử và Đại sử của văn học Pāli cho rằng nguyên nhân phân phái đầu tiên tách phân Tăng đoàn thành hai bộ: Đại chúng bộ (Mahāsāṃghika) và Trưởng lão bộ (Sthaviravāda) là do bất đồng quan điểm về “Mười điều” liên quan đến giới luật.

Do đó, nhiều nhà viết sử và nghiên cứu sử Phật giáo Ấn Độ khác, mặc dù chấp nhận những tường thuật về Đại hội Tăng đoàn Phật giáo tại thành Tỳ-xá-ly trong các bộ luật, nhưng không chấp nhận nguyên nhân phân phái được tường thuật trong Đảo sử (Dīpavaṃsa) và Đại sử (Mahāvaṃsa). Họ khảo cứu những sử liệu liên quan đến lần phân phái giữa Đại chúng bộ và Trưởng lão bộ được lưu giữ trong văn học của Hữu bộ (Sarvāstivāda) và của Chánh lượng bộ (Saṃmatīya).

Theo sử liệu của Hữu bộ và Chánh lượng bộ, nguyên nhân phân phái là do trong Tăng chúng xuất hiện hai quan điểm khác nhau: một bên là ủng hộ “Năm việc” liên quan đến phẩm chất của Thánh giả A-la-hán và một bên là phản đối “Năm việc” này. Và kết quả Tăng đoàn phân ly thành hai bộ: Đại chúng bộ (Mahāsāṃghika) và Trưởng lão bộ (Sthaviravāda). Những người khởi xướng và ủng hộ “Năm việc” (pañcavastu) này cho rằng: 1. A-la-hán, tuy không còn phiền não và xuất tinh nhưng trong giấc ngủ có thể bị ma vương quấy rối, làm cho xuất tinh; 2. A-la-hán vẫn còn nhiều điều không biết về những vấn đề liên quan đến cuộc sống hằng ngày; 3. A-la-hán, tuy không còn nhiễm ô vô tri nhưng vẫn còn bất nhiễm ô vô tri; 4. A-la-hán vẫn còn nhờ người khác (đức Phật) dẫn vào Thánh đạo và 5. A-la-hán cũng phải nhờ tiếng “Khổ” (phát ra trong lúc thiền định) mới vào Thánh đạo.

Nguyên nhân phân phái này được thuật lại trong tác phẩm Samayabhedoparacanacakra của ngài Thế Hữu (Vasumitra), một Đại Luận sư của Hữu bộ. Tác phẩm này có ba bản Hán dịch và một bản Tạng dịch. Cả ba bản Hán dịch đều đồng ý là: vào 116 năm sau năm đức Thế Tôn niết-bàn, tại thành Hoa Thị (Pataliputra), trong lúc vua A-dục đang trị vì cõi Diêm Phù Đề (Ấn Độ) có các chúng Tỳ-kheo, hoặc ba chúng tên: Năng, Nhân duyên, Đa văn (Thập bát bộ luận); hoặc bốn chúng: Đại quốc, Ngoại biên, Đa văn, Chủng đức (Bộ chấp dị luận) hoặc Long tượng, Biên đồ, Đa văn, Đại đức (Dị bộ tôn luân luận) ủng hộ và truyền bá “Năm việc” liên quan đến phẩm chất A-la-hán của những kẻ dị giáo. Do “Năm việc” này, Tăng chúng xảy ra bất đồng và dẫn đến Tăng đoàn phân ra thành hai: Đại chúng bộ và Trưởng lão bộ (trong bản Hán dịch là Thượng tọa bộ, nhưng trong bài này dùng từ Trưởng lão bộ, Sthaviravāda, để phân biệt với Thượng tọa bộ được dịch từ Theravāda). Hai bản Tần dịch và Lương dịch không đề cập tên tác giả của “Năm việc” này. Tuy nhiên, bản Đường dịch của ngài Huyền Trang có nêu tên tác giả khởi xướng “Năm việc”, là Đại Thiên (Mahādeva), thường gọi là “Đại thiên ngũ sự”.     (còn tiếp)

Chú Thích:
1. Trong Đại đường Tây Vực Ký, ngài Huyền Trang thuật lại rằng, khi ngài đến thành Vương Xá, tại đây, có một trụ đá do vua A-dục khắc tạo để đánh dấu nơi Đại chúng bộ đã kết tập kinh điển bên cạnh Đại hội kết tập kinh điển do ngài Đại Ca-diếp chủ trì. Những Tỳ-kheo thuộc Đại chúng bộ này là những người không thừa nhận Đại hội kết tập kinh điển do ngài Đại Ca-diếp chủ trì. Họ gồm số đông Tỳ-kheo, khoảng vài trăm ngàn người, nên gọi là Đại chúng bộ. Những Tỳ-kheo thừa nhận Đại hội kết tập kinh điển do ngài Đại Ca-diếp chủ trì gọi là những Tỳ-kheo thuộc Trưởng lão bộ. Étienne Lamotte, History of Indian Buddhism, translated from the French by Sara Webb-Boin, Louvaun-la-neuve, 1988, 286. Tham khảo thêm: 大唐西域記, Đại chánh, T 2087, tr. 923a 2-10.
2. Theo Nikāyasaṃgraha của ngài Saṃgharāja Dharmakīrti, được viết vào cuối thế kỷ thứ IV TL, lần phân phái đầu tiên trong Tăng đoàn Phật giáo đã xảy ra ngay sau khi kết thúc Đại hội kết tập kinh điển tại Pāṭaliputra (thành Hoa Thị) do ngài Moggaliputta tissa (Mục-liên-đế-tu) chủ trì, vào năm 236. Étienne Lamotte, như trên, tr. 288-289.
3. Vinaya Pitaka Vol. V (Cullavagga), I. B. Horner dịch, London: Luzac & Company Ltd., 1963, tr. 407-430; Luật Ma-ha Tăng-kỳ, Đại chánh, T 1425 tr. 493 a28; Luật Tứ phần, Đại chánh, T 1428, tr. 968c19; Luật Thập tụng (Hữu bộ),  Đại chánh, T 1435, p. 450a 28.
4. Theo Tứ phần của Pháp tạng bộ và Thập tụng của Hữu bộ, giới điều này cho phép Tỳ-kheo: ăn đã đủ, oai nghi đã xả, chưa làm phép dư thực, được phép dùng hai ngón tay lấy thức ăn để ăn thêm.
5. Sử liệu về đảo Sri Lanka (Dīpavaṃsa), chương 4, Tỳ-kheo Indacanda dịch Việt, đăng trên trang mạng Budsas.
6. The Great Chronicle of Sri Lanka (Mahāvaṃsa), Ananda W. P. Guruge dịch, Colombo: S. Godage & Brothers, 2006, tr. 427.
7. Étienne Lamotte, History of Indian Buddhism, như trên, tr. 288-289.
8. Tất cả nguồn sử liệu của Hữu bộ và Chánh lượng bộ liên quan đến lần phân phái này được trình bày trong bài viết này dựa theo bài khảo cứu “Buddhist controversy over the Five Propositions” (pañcavastu) của Giáo sư É. Lamotte, đăng trong Studies of Buddhism, do G. Prasad chủ biên, Delhi: NXB. Bharatiya Kala Prakashan, 2006. Người viết tham khảo và ghi chú thêm sử liệu gốc được giáo sư É. Lamotte khảo cứu.
9. Bản Hán dịch đầu tiên gọi là Thập bát bộ luận, thường gọi là Tần dịch, dịch khoảng năm 385 đến 413; tên dịch giả tuy trong sách ghi là do ngài Chân Đế dịch, nhưng dịch giả này vẫn còn nhiều nghi vấn (Đại chánh, T 2032, tr. 18a 9-14). Bản Hán dịch thứ hai gọi là Bộ chấp dị luận, do ngài Chân Đế dịch, thường gọi là Lương dịch, dịch khoảng năm 557 đến năm 569 (Đại chánh, T 2033, tr. 20a 15-25). Và bản Hán dịch thứ ba gọi là Di bộ tôn luân luận, do ngài Huyền Trang dịch, thường gọi là Đường dịch, dịch vào năm 662 (Đại chánh, T 2031, tr. 15a 15-23)
10. Các bản Hán dịch đề cập đến địa danh tranh luận “Năm việc” khác nhau, nhưng tất cả những địa danh đó, theo giáo sư É. Lamotte, đều là tên gọi khác của địa danh Pataliputra.

Thích Nguyên Lộc
Tập san Pháp Luân - số 76, tr71, 2011]

• Trước