Xảo nguyện

Kính thưa quí vị và các bạn,

Mùa Xuân lại trở về, thiên hạ lại chúc nhau, gởi đến cho nhau những lời chúc tốt đẹp nhất (best wishes) về sức khỏe (sự trường thọ), tài lộc (của cải vật chất, công danh sự nghiệp), gia đình (con đàn, cháu đống)… nhưng những lời chúc này vẫn bị thi sĩ Tú Xương “chê”:

Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau
Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu
Phen này ông quyết đi buôn cối
Thiên hạ bao nhiêu đứa giã giầu. (giã trầu)

Rồi nếu họ chúc thăng quan tiến chức thì thi sĩ đi buôn lọng, chúc đông con, nhiều cháu thì thi sĩ “đuổi” họ “lên núi ở với khỉ”, v.v... Nhà thơ trào phúng này thì không có cái gì mà ông không châm biếm nếu ông cho là “nhố nhăng, kịch cỡm”.

Thiền sư Bankei cũng không thấy “năm mới” hay “năm cũ” gì cả, ông nói:

Có gì quan trọng năm mới hay năm cũ?
Tôi duỗi chân nằm ngủ an nhiên.
Vì đối với Thiền sư:
Mùa Xuân hoa đào nở
Mùa Thu có lá rơi
Cảnh sắc tự nhiên của đất trời
Tất cả đều là ngữ ngôn của diệu pháp.

Và nói chung, đối với các thiền sư, thì các Ngài không “lăng xăng” bận tâm như chúng ta bận tâm với Xuân, Hạ, Thu, Đông, vì nội tâm của các Ngài đã được chuyển hóa, không còn phân biệt nên không bị ràng buộc bởi không gian, thời gian… nữa! 

Còn đối với Xuân Diệu, nhà thơ đã một thời được coi như “thi sĩ của tình yêu”, cũng bi quan khi nhìn tuổi trẻ đi qua không cách gì ngăn lại:

Nói làm chi rằng Xuân vẫn tuần hoàn
Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại?

Như vậy, những gì chúng ta chúc nhau có phải là “best wishes” không? Xin mời quí vị và các bạn tham dự cuộc hội thoại bỏ túi giữa 3 huynh trưởng GÐPT mà chúng ta đã từng làm quen, nói về những lời chúc tốt đẹp nhất, thiện xảo nhất, hoàn toàn nhất là như thế nào?

B: Hôm nay gần Tết rồi! Chúng ta hãy bàn về những lời chúc tụng và mong ước đi nha!

C: Phải đó, nói về “xảo nguyện” dịp này là đúng điệu nhất!☺☺!!

A: Đề tài hôm nay thật mới lạ quá! Xảo nguyện dịch ra tiếng Anh là gì hả?

C: Tạm dịch là “perfect wishes” đi!

B: Phải đó, Xảo nguyện là những thỉnh nguyện (mong ước) thiện xảo.

A: Thế nào mới là một mong ước thiện xảo đây? Chứ không phải mình muốn mong ước cái gì cũng được sao?

B: Mong ước là quyền của mình, nhưng không phải mong ước nào cũng là thiện xảo cả đâu. Thật vậy, các bạn thấy không? Thói thường, chúng ta hay mong cầu kiểu như “cầu cho tôi thi đậu” hay “cầu cho tôi buôn may bán đắt” hay “cầu cho tôi được trúng số” hay “cầu cho gia đình tôi sớm ngày ổn định”, v.v... nghĩa là những lời cầu nguyện xoay quanh “cái tôi” hay “cái của tôi” không thôi!

C: A, tôi hiểu rồi, có phải bạn nói rằng “xảo nguyện” là những điều mong cầu không xoay quanh “cái tôi” nhỏ hẹp mà hướng về tha nhân, về muôn loài chúng sanh nữa phải không?

B: Phải rồi!

A: A, tôi cũng nhớ ra rồi, ví dụ như trong bài Tự quy y: “Tự về nương Phật, xin nguyện chúng sanh, thể theo đại đạo, phát tâm vô thượng. Tự về nương Pháp, xin nguyện chúng sanh, hiểu rõ kinh tạng, trí huệ như biển. Tự về nương Tăng, xin nguyện chúng sanh, bao gồm đại chúng, tất cả hòa thuận.”  Đó phải không?

B: Đúng lắm, các bạn nói và hiểu đúng lắm! Tuy nhiên, “Xảo nguyện” không chỉ là những lời nguyện thiện xảo mà còn là một phương pháp giáo dục cái nhìn cũng như điều chỉnh những phản ứng của mình trước những cảnh “mắt thấy, tai nghe, thân tiếp xúc.”

A: Hay quá ha? Nhưng bạn hãy nói rõ thêm một chút nữa đi!

B: Tôi xin nói rõ hơn về những phản ứng của mình trước mỗi hoàn cảnh: Các bạn thấy không? Thật ra, bản thân của các sự vật, hiện tượng chỉ là một dữ kiện (data) bình thường. Nhưng vì mỗi người chúng ta ai cũng có muôn ngàn ký ức (memories) và cảm xúc (strongly affected, very much impressed) về một cảnh nào đó, một vật gì đó... cho nên mỗi vật, mỗi cảnh đều gắn liền và gợi lên một tâm trạng cảm xúc. Có khi đối với người này thì vật đó, cảnh đó không gợi lên cái gì hết nhưng với người kia thì gây ra thật nhiều xúc động không ai ngờ được.

C: Phải đó! Lấy thí dụ như khi nhìn một cuốn kinh: có người nhớ ngay đến đức Phật, chùa, nhà thờ, Chúa... hay cảm thấy an lạc, hạnh phúc, nhẹ nhàng, thanh thoát... có người lại liên tưởng đến các tà giáo, mê tín, dị đoan, những nhà tu đạo đức giả, sư hổ mang... hay gợi lên những cảm xúc như chán ghét, mệt mỏi, buồn ngủ, hay những ý tưởng như “láo”, “vô ích”, “dài dòng”, “dõm” v.v...

B: Đúng vậy, hễ mắt nhìn thấy gì, thì óc lập tức phản xạ (react, reflect), liên kết với những dữ kiện sẵn có trong ký ức. Có những phản xạ tự nhiên để tự bảo vệ bản thân (fight or fight response) như khi thấy con rắn, con cọp... lập tức toát mồ hôi, nhảy lùi lại và quay lưng chạy.

A: Vậy là chuyện thường, đâu có gì phải sửa đổi các phản xạ?

B: Ngoài những phản xạ tự nhiên như vậy ra, còn có những phản xạ làm cho tim mình đập mạnh, thần kinh căng thẳng. Ví dụ như, có một anh X kia từng bị người bạn Y của mình phê bình, châm biếm trước đám đông, nên mỗi khi gặp Y thì anh X tránh mặt hay lòng thấy khó chịu, thần kinh căng thẳng; đó cũng là một cách phản xạ. Trái lại, nếu gặp người mình ngưỡng mộ, yêu mến thì tim cũng đập mạnh nhưng cảm giác khoan khoái, nhẹ nhàng, phấn khởi, chứ không căng thẳng, khó chịu chút nào!!☺☺!! Từ lúc nhỏ chúng ta đã quen với những phản xạ không lựa chọn như vậy, không hề ý thức về quá trình hình thành của chúng ra sao. Nếu những phản xạ ấy đưa đến an lạc giải thoát thì rất may mắn, nhưng nếu những phản xạ ấy đưa đến phiền não, bệnh hoạn, chấp trước vào bản ngã, v.v... thì chúng ta cần phải sửa đổi chúng lại.

C: Làm cách nào để sửa đổi lại những phản xạ ấy?

B: Phương pháp để giáo dục cái nhìn và điều chỉnh lại những phản xạ gọi là “xảo nguyện” đó. Mỗi lần nhìn thấy cảnh, hay làm một công việc trong ngày, chúng ta đều lập một lời nguyện thiện xảo, ví dụ như: Múc nước để rửa tay, xin nguyện cho mọi người, có đôi bàn tay sạch, gìn giữ Giáo pháp này.

A: Hay ghê, bạn hãy nói rõ hơn đi nha!

B: Cái nhìn và phản xạ tuy là 2 quá trình (process) khác nhau nhưng chúng xảy ra tiếp theo nhau trong khoảnh khắc (thời gian rất ngắn); bởi vậy, giáo dục phản xạ tức là giáo dục cái nhìn, thay đổi cách nhìn tức là thay đổi cuộc sống, vì nhìn là sống. Phải giáo dục cái nhìn để phản xạ không phải là phiền não, chấp trước.

C: Thật là hay đó! Vậy bắt đầu giáo dục cái nhìn là làm như thế nào? 

B: Trước hết là đổi hướng nhìn. Từ xưa đến nay chúng ta chỉ quen nghĩ đến mình (cái tôi nhỏ hẹp), bây giờ mỗi khi đối cảnh (tiếp xúc với cảnh bên ngoài), ta phải bắt đầu lời nguyện là: “nguyện rằng chúng sanh”, nghĩa là nghĩ đến tất cả mọi người trước hết, cũng có nghĩa là hướng đến chân lý.

A: Rồi làm sao thay đổi phản xạ?

B: Như đã nói, những vật, cảnh... mà mắt nhìn thấy thường gắn liền với những ký ức đã nằm sâu trong tiềm thức (subconsciousness); bây giờ ta phải làm sao để móc nối cái nhìn với chân lý chứ không cho nó móc vào với những ký ức đã tích tụ từ xa xưa. Muốn vậy, khi thấy một cảnh hay làm một việc ta phát một lời nguyện hướng về chân lý; lâu dần sẽ giúp ta sống với chân lý.

C: A, tôi hiểu rồi, vì vậy ban đầu lời nguyện chỉ là một lời nhắc nhở để ta ngẫm nghĩ về chân lý, sau rồi thành thói quen, hễ gặp cảnh là tự động phát nguyện, những lời nguyện không bị móc nối vào ký ức mà lại móc với chân lý giải thoát phải không?

A: Vậy chứ “Xảo Nguyện” có giống như thực tập các bài thi kệ của thầy Nhất Hạnh dịch thoát từ cuốn “Tỳ-ni nhật dụng thiết yếu” dành cho các chú Sa-di (tiểu) trong chùa không hả?

B: Chính thị đó, bạn hiểu rồi chứ gì? Tuy nhiên “Tỳ-ni nhật dụng thiết yếu” chỉ là một phần; còn phẩm Tịnh Hạnh (kinh Hoa Nghiêm) mới đầy đủ những thi kệ dùng cho phương pháp Xảo Nguyện - khoảng chừng 141 bài thì phải.

C: Bạn có biết thật sự công dụng của những bài kệ cũng như các phương pháp xảo nguyện là ở đâu không?

B: Một chú sa di (hay chúng ta đây) hằng ngày đọc tụng những bài thi kệ cho đến khi thuộc lòng rồi sau đó thực tập quán tưởng và suy nghĩ theo lời nguyện trong kinh. Như vậy, chú bắt đầu có cái nhìn theo chân lý, rồi đưa tới được sống theo chân lý, kết quả tất nhiên là một ngày nào đó chú sẽ chứng nhập chân lý.

A: Các bạn có thể giới thiệu những bài kệ đó không? Để chúng ta cùng nhau tập sửa đổi cái nhìn và điều chỉnh lại các phản xạ theo đúng chân lý.

B: Được chứ, ngoài những bài trong kinh - lập nguyện khi làm những công việc thường ngày trong chùa - Thầy Nhất Hạnh còn sáng tác thêm những bài kệ mà ngày xưa đức Phật chưa dạy cho các chú tiểu, vì lúc đó chưa có điện thoại, cũng chưa có máy vi tính... nữa đó! Còn thầy Hằng Trường thì dịch trọn phẩm Tịnh hạnh của kinh Hoa Nghiêm đầy đủ về phương pháp “Xảo Nguyện”. Ví dụ như là:

Kệ nghe Ca nhạc    
Ca nhạc tụ họp
Nguyện rằng chúng sanh
Vui với chân lý
Biết nhạc là giả.

Kệ bước xuống đất
Bỏ chân xuống đất
Nguyện rằng chúng sanh
Tâm đắc giải thoát
An trụ bất động.

Kệ Bước đi
Thoăn thoắt dấn bước   
Nguyện rằng chúng sanh
Dạo tịnh pháp giới
Tâm không chướng ngại.

Đường thẳng
Gặp đường thẳng tắp
Nguyện rằng chúng sanh
Cõi lòng chính trực
Không dối, không nịnh.

Thấy cây cầu
Khi thấy cây cầu
Nguyện rằng chúng sanh
Rộng cứu độ hết
Giống như cây cầu.

Thấy nước chảy
Nếu thấy nước chảy
Nguyện rằng chúng sanh
Có chí làm lành
Tẩy trừ cấu hoặc.

Mở máy vi tính
Thắp lên máy vi tính
Ý tiếp xúc với Tàng
Tập khí nguyện chuyển hóa
Nuôi lớn Hiểu và Thương.

Mở cửa sổ
Mở cửa nhìn pháp thân
Đời mầu nhiệm vô cùng
Lòng dặn lòng tỉnh thức
Dòng nước Tâm trong ngần.

C: Mình cũng có thể tự đặt ra những thi kệ riêng cho mình chứ, phải không bạn?

B: Đúng vậy, miễn là mình biết được bố cục của các thi kệ và lời nguyện của mình hướng về chân lý, vậy là được rồi.

A: Vậy chứ bạn nói có thi kệ về cầm máy điện thoại hay là đi thiền hành hay là đi xe đạp đâu?

B: À đây, bạn muốn biết thì tôi đọc nha:

Cầm điện thoại lên
Tiếng đi ngoài ngàn dặm
Xây dựng niềm tin yêu   
Mỗi lời là châu ngọc
Mỗi lời là gấm thêu.

Thiền hành
Ý về muôn vạn nẻo
Thiền lộ tâm an nhiên
Từng bước gió mát dậy
Từng buớc nở hoa sen.

Đi xe đạp
Ngồi thẳng trên xe đạp
Vững chãi giữ thăng bằng
Phước xin tu cùng Huệ
Hành và Giải song song.

Đổ rác
Một thùng rác bẩn
Một bông hồng thơm
Muôn vật chuyển hóa
Thường trong vô thường.

B: Các bạn có thích thêm nữa không?

C: Thôi, đủ rồi để học thuộc lòng và áp dụng đã rồi mới nhận thêm những bài kệ khác chứ!

A: Sắp Tết rồi, bạn B thử làm những bài kệ nhỏ chúc Tết cho vui đi!

B: Nếu như vậy thì mình cũng đi vào chúc Tết cho cái “của tôi” rồi!

C: Bạn nói sao, tôi không hiểu!

B: Thì chúc quí Thầy của mình nè, quý Sư cô (nói chung là chư Tôn đức Tăng Ni của mình) rồi chúc ông bà cha mẹ, bà con họ hàng… không phải sao?

A: Ðúng vậy, nhưng “ăn theo thuở, ở theo thời” mà; nếu không mình sẽ “không giống ai” và đắc tội với mọi người đó!

B: Đồng ý, vậy chúng ta luân phiên làm những bài kệ chúc Tết đi nha; tôi “xung phong” đây:

Xuân về Tết đến
Kính chúc Thầy  Cô
Chúng sanh dị độ
Pháp thể khang an

C: Đến tôi phải không?

Năm hết Tết tới
Kính chúc Ông Bà
Cha Mẹ chúng con
Sức khỏe dồi dào
Thân tâm an lạc

A: Tôi cả đời không biết làm thơ làm kệ, mà các bạn cũng bảo làm kệ chúc Tết, phải liều chứ biết sao!☺☺!!

Mùa Xuân Bính Tuất
Ðã đến đây rồi
Kính chúc bà con
Anh em cùng khắp
Dồi dào sức khỏe
“Mở mắt vễnh tai”
Luôn luôn tỉnh thức!

C: Tôi thì chúc cho đất nước thanh bình chúng sanh an lạc nha!

Xuân của đất trời
Tết của chúng ta
Chúc cho đất nước
Cùng khắp năm châu,
Thế giới hòa bình
Chúng sanh an lạc.

B: Vậy thôi, hôm nay đến đây tạm đủ rồi, xin tạm biệt các bạn!

A&C: Tạm biệt, tạm biệt!!

Tâm Minh
[Tập san Pháp Luân - số 23, tr.77, 2006]