Một số nhận định và đề xuất về các chương trình video thuyết pháp
Nhìn chung, các chương trình video thuyết pháp phổ biến tại Việt Nam trong thời gian gần đây đã có những bước tiến lớn về mặt kỹ thuật: hình ảnh khá đẹp, âm thanh phần nhiều rõ, dễ nghe… Tuy chưa có thể nói là đã đạt tiêu chuẩn chương trình truyền hình chuyên nghiệp, nhưng dù sao, cũng đã đáp ứng được yêu cầu được xem các chương trình video thuyết pháp của Tăng Ni, Phật tử. Nhờ vậy, những buổi thuyết pháp chỉ có vài trăm người dự tại chính điện hay giảng đường các chùa đã có thể có đến vài ngàn, thậm chí hàng chục ngàn người theo dõi qua màn ảnh TV.
Nhiều chương trình ghi lại các buổi thuyết pháp trong nước đã vượt qua khoảng cách không gian đến được với đông đảo Tăng Ni Phật tử ngoài nước, mở rộng hầu như không giới hạn số người có duyên lành thính pháp. Những chương trình thuyết pháp giá trị đã có thể lưu giữ để Tăng Ni Phật tử có thể xem đi xem lại nhiều lần, phục vụ hữu hiệu cho hoạt động tu học và tạo thuận duyên cho thế hệ mai sau có thể xem được các buổi thuyết pháp của những vị tôn đức hiện tiền.
Tuy nhiên, vấn đề nâng cao kỹ năng và chất lượng ghi hình vẫn là yêu cầu lớn đối với việc thực hiện các chương trình video thuyết pháp. Có được chất lượng kỹ thuật tốt và ghi hình đúng kỹ năng, những bài pháp có nội dung giá trị mới trở thành những tác phẩm Phật học ghi hình toàn vẹn. Một tác phẩm Phật học in trên giấy nếu có thiếu sót về kỹ thuật chế bản in ấn, sau này lớp hậu học có thể đánh máy văn bản, thực hiện chế bản, trình bày lại, nhưng một chương trình video thuyết pháp của một vị Trưởng lão Hòa thượng, nếu chất lượng kỹ thuật và kỹ năng hình ảnh giới hạn (hình mờ, sai quy phạm, âm thanh không rõ, v.v… chẳng hạn) mà không có điều kiện thực hiện lại tốt hơn, thì vẫn phải chấp nhận lưu truyền cho thế hệ sau với tình trạng rất đáng tiếc như vậy. Cũng cần lưu ý rằng, hầu hết các chương trình video thuyết pháp Phật giáo đã thực hiện đều không theo trình tự ghi nhận một buổi thuyết pháp theo trình tự truyền thống kinh điển Phật giáo. Các chương trình băng dĩa thuyết pháp thường đi thẳng vào phần nội dung thuyết pháp, không có phần giới thiệu địa điểm, giai đoạn tập hợp người nghe pháp và giới thiệu đối tượng tham dự buổi thuyết pháp. Một số chương trình thuyết pháp còn không có ngay cả phần niệm Phật mở đầu và cắt bỏ phần hồi hướng cuối buổi thuyết pháp. Xin đề xuất, các chương trình video thuyết pháp nên có đầy đủ các bước truyền thống của kinh điển. Mở đầu, nên có hình ảnh giới thiệu địa điểm thuyết pháp theo trình tự từ rộng đến hẹp, từ bao quát đến cụ thể, hình ảnh giới thiệu người tham dự (chúng hội), hình ảnh cung thỉnh giảng sư, trang nghiêm pháp hội, niệm Phật khai kinh… Ngoài ra, còn có thể giới thiệu thời điểm pháp hội bằng chữ hiện phía dưới, hoặc bằng bảng hiện thị… Để rõ ràng, phần chính văn kinh điển có thể thể hiện bằng bảng chữ để người xem tiện theo dõi và có ý thức rõ đâu là lời kinh, đâu là lời giảng sư.
Để tạo sự sinh động thay đổi, một số chương trình thuyết pháp có xen những đoạn hình ảnh minh họa, thí dụ nói đến cảnh địa ngục thì xen hình ảnh đóng giả cảnh ma quái, khi bài nội dung bài pháp đề cập đến việc bất hiếu thì cho xen hình ảnh đóng cảnh con chửi mắng cha mẹ… Theo chúng tôi, cần nên dè dặt, vì có thể những minh họa được sử dụng có thể đơn giản, ấu trĩ, hời hợt, không phù hợp giá trị bài thuyết pháp. Chỉ cần tập trung thực hiện chương trình video thuyết pháp theo quy phạm một chương trình thu hình một buổi diễn thuyết thông thường là đủ. Chú ý thể hiện, với thời lượng thích hợp, toàn cảnh buổi thuyết pháp, trung cảnh, trung cận cảnh, cận cảnh, đặc tả đối tượng giảng sư, hình ảnh thính giả tham dự buổi thuyết pháp để đạt mục tiêu phản ánh một cách trung thực, đầy đủ trọn vẹn buổi thuyết pháp, giúp người xem cảm nhận một cách chính xác, lãnh hội được nội dung và tinh thần buổi thuyết pháp.
Hiện nay, tuyệt đại đa số các chương trình thuyết pháp là các chương trình thuyết giảng một chiều, chỉ một người giảng sư nói với đông đảo người tham dự, thiếu hẳn các chương trình đối thoại, tham vấn, tọa đàm, nhiều phía qua lại. Chúng ta nhớ rằng, chiếm một tỷ lệ không nhỏ trong kinh điển là các cuộc đối đáp giữa đức Phật với nhiều đối tượng là đệ tử Phật trong Tăng đoàn, đệ tử cư sĩ, vua chúa, quan lại, vương công quý tộc, thương nhân, nô lệ, thậm chí người ngoại đạo… Và đó đều là những bài pháp.
Ngày nay, ở truyền hình, các chương trình diễn thuyết một chiều được xem là không thu hút bằng các chương trình đối thoại, phỏng vấn, tranh luận... Thiết nghĩ, các chương trình video thuyết pháp nên chú trọng nhiều hơn đến hình thức tọa đàm, luận đạo tham vấn… Ở đó, giảng sư trả lời câu hỏi của Tăng Ni Phật tử, hay của những người chỉ mới bắt đầu tìm hiểu Phật giáo… Trên các kênh truyền hình Phật giáo Đài Loan, Thái Lan và các chương trình truyền hình Phật giáo trên các kênh sóng quốc gia của Myanmar, Campuchia… cũng rất phổ biến thể loại phỏng vấn, tọa đàm, không phải thuyết giảng một chiều từ đầu đến cuối, mà đan xen những câu hỏi/trả lời, cấu thành một chương trình giảng pháp sinh động, thu hút khán giả có thể có mặt tại giảng đường, chánh điện, phim trường, v.v… trực tiếp phát biểu câu hỏi, hoặc nêu câu hỏi qua người dẫn chương trình, biên tập viên, hoặc không có mặt tại chỗ mà gởi thư, fax, gọi điện, gởi email, v.v… để nêu câu hỏi. Việc trả lời có thể do một giảng sư, hay nhiều giảng sư cùng trả lời, bàn luận một câu hỏi, một đề mục…
Hầu như các chương trình video thuyết pháp Phật giáo Việt Nam đều được ghi hình tại lớp học, giảng đường, chánh điện, lễ đài. Đề xuất, có thể bổ sung các hình thức khác để tạo sự phong phú, như thuyết pháp trong vườn, ngoài trời khi đi hành hương... Chương trình không giới hạn ở phương thức ghi hình một buổi diễn giảng được tổ chức sẵn, mà có thể tổ chức thuyết giảng trong studio (các kênh truyền hình Phật giáo Đài Loan sử dụng nhiều phương thức này), tổ chức thuyết giảng để ghi hình trong giới hạn hẹp (số người nghe tượng trưng). Tuy nhiên, việc ghi hình tại lớp học, giảng đường… là những chương trình dễ thực hiện, chi phí thấp vẫn là phương thức nên ưu tiên khai thác.
Thực hiện chương trình video thuyết pháp: rất đơn giản
Không cần phải qua lớp học quay video, mà chỉ cần thực tập vài lần với camera, thì đã có thể thực hiện được các chương trình video thuyết pháp.
Camera cần đặt trên chân máy, ở vị trí cách giảng sư vài mét. Nên bố trí trực diện để có thể có được hình ảnh vị giảng sư nhìn thẳng vào ống kính, không để nguồn ánh sáng lớn (từ đèn, cửa chính cửa sổ…) trong khuôn hình thu được hoặc phía sau vị giảng sư, vì những nguồn ánh sáng này có thể làm hình ảnh khuôn mặt vị giảng sư tối lại (camera tự động điều chỉnh ánh sáng, căn cứ vào nguồn ánh sáng đó chứ không theo mức độ ánh sáng khuôn mặt vị giảng sư). Tốt hơn nữa, nên có một nguồn sáng chiếu vào vị giảng sư.
Khung ảnh vị giảng sư có thể lấy từ nút áo ngực thứ nhất trở lên (như ảnh 3x4) hay từ nút áo thứ 3.
Âm thanh nên lấy từ micro đặt ngay trước mặt, hoặc cài trên áo vị giảng sư
Thu hình một buổi thuyết pháp là thu hình hoạt động của một người suốt tại một địa điểm cố định với nguồn ánh sáng ổn định nên dễ dàng, đơn giản hơn nhiều so với tất cả các trường hợp ghi hình khác. Do đó, mỗi chùa, mỗi Tăng Ni đều có thể tự thực hiện. Chi phí cho thiết bị chất lượng tốt có thể chỉ từ 5-10 triệu đồng. Nếu chùa có thiết bị để tự thực hiện chương trình video thuyết pháp thì sẽ tiết kiệm chi phí rất nhiều so với việc đi thuê dịch vụ bên ngoài.
Nếu cần thấy được hướng dẫn thêm, quý độc giả có thể nêu yêu cầu với tòa soạn, chúng tôi sẽ có bài chỉ dẫn chi tiết.
Ngoài tác dụng phục vụ hoạt động hoằng pháp, các chương trình video thuyết pháp còn có giá trị như là kỷ niệm của các vị tôn túc trưởng lão để lại cho môn đồ. Nếu trong các dịp húy kỵ các bậc tiền bối đã viên tịch, môn đồ pháp quyến qua TV có dịp thấy lại được hình ảnh các ngài và nghe lại lời các ngài giảng, thì đó sẽ là một điều rất có ý nghĩa.■
[Tập San Pháp Luân.32.Tr,43.2006]
